Fıkıh Köşesi
İTİKADİ FIRKALAR VE İMAN-AMEL ANLAYIŞLARI
- Ayrıntılar
- Kategori: Fıkıh Köşesi
- Gösterim: 4596
Soru: "Son yıllarda değişik hadis mecmuaları tercüme edildi. Hadis usulünü bilmeyen arkadaşlar, kendi aralarında tartışmaya başladılar. (...) Bir mecliste; Kütüb-i Sitte'de yer alan ve Hz. Cabir'den rivayet edilen bir hadis-i şerif ile İ(s.a.v.)uresi'nde yer alan 'Allahu Teala (cc)'nın şirkin dışında kalan her türlü cürümü, dilediği kimseler için affedeceğine' dair ayet arasında tenakuz olup-olmadığı tartışıldı. (...) Tartışma esnasında 'Farzları terkeden veya haram işleyen kimselere Müslüman denilir mi, denilmez mi?' sualine farklı cevaplar verildi. (...) Birbirlerine muhalefet edenler; Mu'tezile, Harici ve Mürcie gibi itikadi fırkaların tezlerini tartıştılar. Bazıları, imanın 'kalb ile tasdik ve dil ile ikrar' olduğunu söylerlerken, bazıları da Peygamberimiz'in, 'İman kalb ile tasdik, dil ile ikrar ve azalarla ameldir' buyurduğunu iddia ettiler. (...) Her iki taraf da Kur'an ve Sünnet'e inandığını söylediği halde, imanın rükünlerinde bile anlaşamadılar. Münafıkların durumunu izah edemediler. (...) Ehl-i Sünnet ile Harici, Mürcie ve Mu'tezile fırkası arasında, iman-amel anlayışında bir fark var mıdır?" diyorsunuz..
CEVAP: Önce iman kelimesi üzerinde duralım. Lugat uleması, iman kelimesinin; "Emn" veya "Eman" kökünden türemiş bir masdar olduğunu belirtmişlerdir. Mücerred olarak "doğrulamak, tasdik etmek, bir kimseye veya bir şeye inanıp güvenmek" gibi manalara gelir.(1) Istılahi mahiyeti şöyle tarif edilmiştir: "Peygamberimiz Efendimiz (sav)'i; Allahu Teala (cc)'nın katından getirmiş olduğu bilinen haberlerde ve hükümlerde , kat'i olarak tasdik etmeye ve bu tasdiki diliyle ikrara iman denilir."
Kat'i nasslarla sabit olan hükümlerde (itikadi meselelerde) ihtilaf caiz değildir. Ancak hevalarına uyan kimselerin ( ehl-i bid'atın) itikadi meselede ihtilaf ettikleri sabittir. Ehl-i Sünnet'ten ayrılan fırkaların özelliği budur. Müctehid imamlar; münafıklarla ilgili nassları dikkate alarak, tasdik ile ikrar arasındaki münasebeti izah etmişlerdir. İbn-i Abidin, "Hanefilerin ekserisine göre; iman, tasdik ile beraber ikrardır. Muhakkıklara göre ise, yalnız kalben tasdiktir. İkrar, dünya ahkamının icrası için şarttır"(2) diyerek, bu inceliğe işaret etmiştir. İmam-ı Azam Ebu Hanife (rh.a)'ye göre, imanın asli rüknü kalben tasdiktir. Zira dil ile ikrar ettikleri halde, kalben tasdik etmeyen münafıklar (ahiret ahkamı açısından) kafir hükmündedirler.(3) Nitekim Kur'an-ı Kerim'de, "İnsanlardan öyle kimseler vardır ki, kendileri iman etmiş olmadıkları halde 'Allah'a ve ahiret gününe inandık' derler. Halbuki onlar inanıcı (insan)lar değildirler" (El Bakara Suresi: 8) hükmü beyan buyurulmuştur. Yine bir diğer ayet-i kerimede, "Ey Peygamber!..Kalbleriyle inanmadıkları halde ağızlarıyla 'inandık' diyenlerle, Yahudilerden o küfr içinde (alabildiğine) koşuşanlar seni mahzun etmesin" (El Maide Suresi: 41) denilmiştir. Dikkat edilirse bu ayet-i kerimelerde; dilleriyle inandıklarını ikrar eden, fakat kalben tasdik etmeyen kimselerin hali beyan edilmiştir. Kalbi tasdik olmadığı müddetçe, dil ile ikrarın bir önemi yoktur. İkisinin bir arada bulunması gerekir.(4)
Resul-i Ekrem (sav)'in, "İnsanlar 'La ilahe illallah' deyinceye kadar (onlarla) cihada memur oldum. Şimdi her kim 'Allah'dan başka ilah yoktur' derse, canını ve malını benden korumuş olur. Ancak hakkı ile olursa (yani kalben tasdik ederse) ne ala!.. Aksi durumda da hesabı Allahu Teala (cc)'ya kalmıştır"(5) buyurduğu malumdur. Bu hadis-i şerif mütevatirdir. Dolayısıyle imanın asli rüknü, kalben tasdiktir. Dünya ahkamının icrası açısından zaruri rüknü ise, dil ile ikrar etmesidir. Zira bir kimse; kalben tasdik eder, fakat bunu dili ile ikrar etmezse, Müslüman olduğu bilinemez. Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat'in müctehid imamlarının, "İman; kalb ile tasdik, dil ile ikrardır" hükmünde ittifak etmeleri nassa dayanır. Harici fırkası, "İman; kalb ile tasdik, dil ile ikrar ve azalarla ameldir" tarifini esas alarak, büyük günah işleyen herkesin kafir olduğunu söylemişlerdir. Onlara göre; amel olmadığı müddetçe, imanın hiç faydası yoktur. Herhangi bir farzı terkeden veya haramı irtikap eden kimse, kafirdir. Haricilere tepki olarak ortaya çıkan Mürcie fırkası, "Asıl olan sadece imandır. İman da ikrardan ibarettir. Amellerin fazla bir değeri yoktur"(6) tezini ortaya atmıştır. Mutezile fırkası ise, "Büyük günah işleyen kimse imandan çıkar, fakat küfre girmez. Bu kimse, iman ile küfür arasında olan bir makamda (el menzile beyne'l menzileteyn makamında) bulunur. Eğer ölmeden önce, şartlarına uygun olarak tevbe ederse mü'min, etmezse kafir hükmündedir" iddiasını gündeme getirmiştir. Harici fırkasından olan kimseler; Kur'an-ı Kerim'in ayetlerini ve Resul-i Ekrem (sav)'in sünnetini tev'il ederek, mü'minlerin emiri Hz.Ali (ra)'yi dahi tekfir etmişlerdir. Dolayısıyle bahsettiğiniz tartışma yeni değildir. Meselenin özü budur. Birbirimize dua edelim.
(1) Asım Efendi- Kamus Tercemesi- İst: 1304, C: 4, Sh: 548.
(2) İbn-i Abidin- Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar- İst: 1983, C: 9, Sh: 5. (3) İmam-ı Azam Ebu Hanife- El Alim ve'l Müteallim- Kahire: 1368, Sh: 57.
(4) İmam-ı Maturidi- Kitabu't Tevhid- Beyrut: 1970, Sh: 373 vd.
(5) Sahih-i Müslim- İst: 1401, C: 1, Sh: 51-52, Had. No: 32; ayrıca İmam-ı Suyuti- Mütevatir Hadisler- Ank: 1992, Sh: 30-31, Had. No: 4.
(6) İmam-ı Şehristani- El Milel ve'n Nihal- Beyrut: 1395, C: 1, Sh: 139-141