Sıcağın Soğuk Yüzü:Yanıklar
- Ayrıntılar
- Kategori: Sağlık Bilgileri
- Gösterim: 3077
Günlük yaşantımızı kolaylaştırmak için kullandığımız ocak, ütü ya da yanık unuttuğumuz bir sigara bir anlık dalgınlıkla istenmeyen kazalara yol açabiliyor.Vücudun yüksek ısıya maruz kalması sonucu yanıklar oluşur. Maruz kalınan ısının derecesine ve süresine bağlı olarak farklı derecelerde yanıklar oluşur. Hafif dereceli bir yanık iz bırakmadan iyileşebileceği gibi, ağır bir yanık pisikolojik ya da fiziksel, hatta ölümcül olabilecek izler bırakabilir.Derimiz en büyük organımızdır.
Epidermis ve dermis olmak üzere iki katmandan oluşur. Derinin üst tabakasını epidermis oluşturur. Epidermisin en dış katmanını ölü hücreler oluşturur. Bunlar döküldükçe alt tabakalardaki üreyen hücreler ölü hücrelerin yerini doldurur. Dermis , epidermisin altında, epidermise parmaksı çıkıntılar (papilla) uzatır. Kıl kökleri, ter ve yağ bezlerini, çeşitli sinir uçlarını, kılcal damarları dermis barındırır. Epidermis hasar gördüğünde kendini yenileyebilir. Ancak hasar dermisi de içine alacak derinlikteyse iz kalacaktır.
Deri: İhmal ettiğimiz organımız
Derimizin çoğu zaman gözardı ettiğimiz önemli görevleri vardır. Vücudu dış ortamın etkilerinden korur. Mikroplara karşı bariyer oluşturur. Ter bezlerinin oluşturduğu asit manto ilk bariyerdir . Ayrıca deri bütünlüğü mekanik bariyer oluşturur. Deri, içerdiği ter bezleri ve kılcal damarla vücut sıcaklığını ayarlamada önemli rol oynar. Aşırı sıvı kaybını engeller.
Derimizin bu fonksiyonları yerine getiremediğini düşünücek olursak, mikroplara karşı savunmasız, her türlü dış etkene açık, sıvı içeriğini dahi koruyamayan bir organizma tablosunun hayatla bağdaşmayacağı açıktır.
Yanığın derecesine göre deri fonksiyonlarını kısmen veya tamamen kısa veya uzunca bir süre kaybeder. Ağır-orta dereceli yanıkların yalnızca estetik sorunlar değil, hayatî tehlikeler arzedebileceği görülür.
Yanık sebepleri
Isıyla oluşan yanıklar, ev kazaları, elbiselerin tutuşması, kaynar su, sıcak buhar, elektrik kömür sobası gibi ısı kaynakları, ev yangınları, gaz patlamaları, iş kazaları gibi kimi zaman ihmal, kimi zaman küçük bir dikkatsizlik sonucu oluşmaktadır.
Elektrik çarpması ve kostik maddeler diğer yanık nedenleridir. Elektrik çarpmasında görünürde hasar az olmasına karşın, iç kısımlardaki hasar fazladır. Elektrik, giriş ve çıkış yerleri arasındaki düşük dirençli dokulardan iletilir. Özellikle bu bölgelerde hasar oluşturur. Mesela kas dokusundaki elektrik iletimiyle oluşan yıkım sonucu açığa çıkan maddeler, tedavisiz kaldığı taktirde böbrek yetmezliğine götürebilir.
Kostik maddelerle yanıklar, çoğunlukla sanayide kullanılan çeşitli maddelerce (hidroklorik asit, sülfirik asit gibi) oluşmaktadır.
Yanığın dereceleri
Yanıkların ciddiyeti vücudun ne kadarının yandığına ve yanığın derinliğine bağlıdır.
Birinci derece yanıklarda: Derinin yalnızca epidermi yani üst tabakası hasar görmüştür. Deri kızarık, kuru, gergin ve ağrılıdır. Bu duruma güneş yanıkları örnek verilebilir. İz bırakmadan iyileşirler
İkinci derece yanıklarda: Epidermis yanmış, ilaveten dermis de etkilenmiştir. Derin ikinci derece yanıklar üçüncü dereceye dönüşebilir. İkinci derece yanıklarda içi sıvı dolu kesecikler oluşur. Sinir uçları açıkta kaldığı için çok ağrılıdır. Deri kırmızı ve ödemlidir. Özellikle baş-boyun yanıklarında bu ödem solunum sıkıntısına yol açabilir.
Üçüncü derece yanıklarda: Derinin tüm katmanları ve bazen altındaki dokular hasar görür. En ağır yanıklardır. Deri kuru, sert, beyaz veya kahve rengindedir. Sinir uçları da yandığından hasta ağrı hissetmez. Derinin kendini yenileyebilen kısmının daha derinleri yandığı için iz bırakır. Tedavi gereklidir.
Yanığın derecesinin yanı sıra, kapladığı alan genişledikce durumun ciddiyeti artar. Ayrıca göz, kulak, yüz, el, ayak bölgelerindeki yanıklar özel öneme haizdir.
Hasarın ağırlığına göre hasta su kaybeder, kan sodyum-potasyum düzeyleri değişir, kan proteinleri düşer ve belki en önemlisi, enfeksiyonlara açık hale gelir. Hastada yara enfeksiyonu, ölümcül olabilen akciğer enfeksiyonu, sepsis (kana mikropların karışıp sistemik rahatsızlıklara yol açması) psikolojik rahatsızlıklar gelişebilmektedir. Derin yanıkların iyileşmesi orijinal doku ile değil, skar adı verilen bağ dokusu ile olmaktadır. Skar dokusu vücudu çepeçevre sarıyorsa, dolaşım-solunum bozukluğuna veya skar dokusunun bulunduğu yere göre hareket bozukluğuna neden olabilmektedir.
Ne yapılmalı, ne yapılmamalı?
- Vücuttan ısı kaynağını hemen uzaklaştırın.
- Elbiseler tutuşmuşsa üzerine su dökerek veya battaniye örterek alevleri söndürün
- Dikkatli bir şekilde yanan elbiseleri çıkarın. Elbiseleri çıkarmakta zorlanıyorsanız, onları keserek uzaklaştırın.
- Solunum ve dolaşımı kontrol edin.
- Yanan deriyi soğuk su altında tutarak veya soğuk su dolu küvette 15 dakika soğutun.
- Yanık bölgeye buz sürmeyin.
- Kimyasal maddelerle yanık olmuşsa, kimyasal maddeler derhal uzaklaştırılmalı, yanık bölge bol ve basınçlı suyla yıkanmalıdır.
- Yanığın üzerini tüy bırakmayan, temiz bir bezle örtün.
- Yanığın üzerine kesinlikle salça, diş macunu gibi maddeler sürmeyin.
- Oluşan kabarcıkları patlatmayın. Aksi takdirde mikrop kapma riskini artırmış olursunuz.
- Hastaya bol içecek verin.
- Elektrik çarpmalarında dışardan hasar az gibi gözükebilir. Ancak hasar büyük oranda vücudun iç kısımlarında oluşabilir. Derhal doktora başvurun.
- Yanık bölgeye elle dokunmayın.
Yanıkları oluşmadan önlemek yine sizin elinizdedir. Evinizde, çevrenizde alacağınız birkaç önlem ve biraz daha dikkatle bu tehlikeli durumdan korunabilirsiniz. Alacağınız tedbirlere rağmen yanık oluştuğu takdirde, yanık merkezinin bulunduğu bir sağlık kurumuna başvurmalısınız.
RÛZE S. GENÇ
