Mektubat-ı Rabbani-Tam Metin Tercümesi-Abdülkadir Akçiçek-Çile Yayınları-1979
160.Mektup
- Ayrıntılar
- Kategori: Mektubat-ı Rabbani
- Gösterim: 5345
160. MEKTUP
MEVZUU : Tarikat meşayihinin üç taife olduğunun beyanı ve bunlardan her birine ait hallerin kemali ve noksanı ile şerhi..
***
NOT : İMAMI RABBANİ Hz. bu mektubu, Yar Muhammed Bedahşî Talikanî'ye yazmıştır.
***
Bilesin ki,
Tarikat meşayihi üç taifedir. Allah sırlarının kudsiyetini artırsın.
BÎRİNCÎ TAİFE:
Bu taife şu manaya kaildirler: Bu âlem, Yüce Hakkın yaratması ile hariçte mevcuttur. Noksan, ve kemal olarak bu âlemde her ne var ise.. bunlar dahi, noksan sıfatlardan münezzeh olan Hakkın yaratması ile olmaktadır.
Bunlar, kendilerini bir kalıptan ibaret bilirler. Ve bu kalıbı dahi, Sübhan Hak'tan görürler.
Bunlar yokluk denizinde boğulmuşlardır. (Yani: Adem..) Ne kendilerinden, ne de âlemden haberleri vardır.
Bunların misali, bir şahsın misalidir ki: Elbisesi yoktur. Emanet yoldan, bir başka şahsın elbisesini giymiştir. O giydiğinin emanet olduğunu bilir ve bu emanet olduğu manada bilgi kendisinde ağır basar.. O kadar ki, bu elbiseyi esas sahibinin elinde görür; kendisini de çıplak sanır..
Misali üstte anlatılan şahıs, şuursuzluktan ve sekir halinden çıktığı ve ayıklığa, şuura vardığı; fenadan sonra bekaya ulaştığı zaman, elbiseyi kendi üzerinde bulsa dahi, yakinen bilir ki: Bu elbise başkasınındır. Zira bu andaki fena, ilim içine derc edilmiştir. Elbise ile olan hiç bir alâka artık baki kalmaz..
Yukarıda anlatılan hal: Kendisinde bulunan vasıfları ve kemalâtı; emanet bir elbise gibi gören kimsenin halidir. Ama o kimse görür ki, bu emanet elbise yalnız vehimdedir. Hariçte böyle bir elbise yoktur. Belki o, kendisinde emanettir. Bu hal, onda o kadar ağır basar ki, hiç bir şekilde elbise görmez. Hatta kendi nefsini çıplak görür. Ancak, ayılıp da, sağlığım bulduktan sonra, yine o elbiseyi kendisi ile bulur.
Lâkin bu birinci şahsın fenası pek tamam olup onun üzerine tertib edilen beka ise ekmeldir. Bu mana inşaallah daha sonra açıklanacaktır.
Aynı şekilde bu büyükler; gayetle tenzih yoluna gider ve bu âleme nisbet edilen şeylerden hiç birini Hakka karşı sabit görmezler. Hemen bütün nisbetleri ondan alırlar; ayniyet ve cüz'iyet şöyle dursun. Rübubiyet, ubudiyet, saniiyet, masnuiyet nisbetleri hariç; o gibi nisbetlerden yana Hakkın şanı yücedir. Bazan olur ki, halin ağır basması ile, bu son anlatılan nisbetlerden dahi geçerler.. İşte o zaman, hakikî beka ile şerefyab olurlar ki, o zaman kendilerinde; zatî tecellilere kabiliyet ve sonsuz tecellilere mazhariyet hâsıl olur..
***
İKİNCİ TAİFE: Bu taife der ki:
— Bu âlem, noksan sıfatlardan münezeh olan Allah'ın gölgesidir.
Ama bunlar şuna da kail olmuşlardır:
— Bu âlemin vücudu hariçte, zıllıyet (Yani: Gölge) yolu ile olup asalet yolu ile değildir. Ve bu âlemin vücudu dahi Hakkın vücudu ile kaimdir. Zira, zillin kıyamı asılla olur.
Meselâ: Bir şahsın gölgesi uzar. O şahıs dahi, bütün kudreti ile, zatının kemalâtı o gölgede çıkar. İlim, kudret, irade, lezzet ve daha başkaları.. Hatta o gölge bu hali ile ateşe atılsa, bundan acı duyar. Ama örf ve akıl olarak şöyle denemez:
— Bu gölgenin sahibi şahıs, aynı şekilde acı duyar..
Kaldı ki, üçüncü anlatılacak taife böyle der..
İşte yukarıda anlatılan kıyasa göre: Mahlukattan sudur eden tüm kötü fiillere:
— Bunlar, Hakkın fiilidir.
Denemez. Tıpkı bir gölgenin kendi iradesi ile hareket ettiği zaman:
— O şahıs hareket etti..
Denemeyeceği gibi.. Bu manada ancak şöyle denebilir:
— Bu, onun kudretinin ve iradesinin eseridir. Yani: Mahluku..
Bu manada mukarrer olan durum şudur: Kötüyü yaratmak kötü değil; ancak kötü olan, onu kötü fiil haline çalışıp getirmektir.
***
ÜÇÜNCÜ TAİFE:
Bunlar, vahdet-i vücuda kail olmuşlardır. Yani: Hariçte bir mevcut vardır. Bu tek mevcud ise.. Sübhan Hak'tır.. Hariçte bu âlem için, ilmî bir sübuttan başka taHakkuk eden bir şey yoktur.
Bunlar derler ki:
— Ayan (yani: tayin edilip göze gelen bu varlıklar) hiç bir şekilde varlık kokusunu almamışlardır.
Bu taife, her nekadar:
— Bu âlem, Hakkın gölgesidir.
Demişlerse de, ayrıca şunu da derler:
— Onun gölgelik varlığı, ancak hiç mertebesindedir. Ama işin aslında ve hariçte sırf madumdur. Yani: Yoktur.
Bu taife yine der ki:
— Noksan sıfatlardan münezzeh olan Hak, vücub ve imkân sıfatları ile muttasıftır.
Bundan başka tenezzülat mertebesi de tesbit edip derler ki:
- Tek zatın bir sıfata bölünmesi, her mertebede olup o mertebenin lâyık olduğu şekildedir.
Bu taife, lezzet almayı ve elem çekmeyi de sabit görürler. Ama, zatla değil. Bu hisse dayalı mevhum gölgelerin perdesinde..
İşbu anlatılan mana, şer'an ve aklen çeşitli mahzurlar meydana getirir. Bu manayı cevaplandırırken de, çok hile yollarına sapmış ve akıldan uzak teklifler yapmışlardır.
Bu son anlatılan taife: Her nekadar vâsıl olmuş kâmil zatlar ise de; haliyle vusulün ve kemalin değişik derecelerine göre., lâkin bunların kelâmı halkı dalâlete ve ilhada sürükler.. Sözde ittihada gidilerek, halkı zındıklığa atar.
***
BİRİNCİ TAİFE olarak anlatılan zümre, kemal ve tamam olma bakımından tam manası ile ileridir. Onların sözleri dahi, Kur'an'a ve Resulûllah'ın yoluna uygundur. Selâmet oluşu ve uygunluğu dahi açıktır.
Amma etemmiyet ve ekmeliyet ciheti, bazı manalara mebnidir. Meselâ: Vücud-u insani'nin bazı mertebelerinde, mebde ile müşabeheti vardır. Gayet letafet ve tecerrüd derecesinde onun tam bir münasebeti vardır. Meselâ: Hafi ve ahfa gibi..
Sırra dayalı fena halinin varlığı ile, baştan bu mertebenin temyizini yapmaya güçleri yetmeyenler, bir kelime ile:
— LÂ (Yoktur)..
Diyerek onları mefyederler. Hatta bu mebde işi onlara göre karışık ve birbirine benzer bir hal alır.. O zaman kendilerini H a k k olarak bulurlar. Yani: Hakkın aynı.. Bunun için de derler ki:
— Hariçte yalnız Sübhan Hak vardır. Asla bizim varlığımız yoktur.
Ama, haricî eserlerin sayısının artması taHakkuk edince, zarurî olarak, ilmî sübuta kail olurlar. İşbu mana icabı olarak derler ki:
— A'yan, varlıkla yokluk arasındaki berzahlardır.
Ancak, işin mebdeinde; mahlukata ait bazı varlıkların mertebelerini ayırd edemedikleri için, varlığın vücuduna kail olmayıp berzahiyetini açıkladılar. Vacib için olanı, mümkin için sabit gördüler. Anlayamadılar ki: isbat ettikleri şey, işin aslında mümkinin levazimi arasındadır; ama vacibe benzer. İsterse surette ve isimde olsun.
Eğer anlatılan durumu ayırd edip. mümkinle vacibin arasında bir temyiz yapabilselerdi; ama tam olarak: Âlemin Sübhan Hak'la ittihadına ve aynı oluşuna kail olmazlardı. Hatta, bu âlemi Hak'tan ayrı olarak görürlerdi. Vahdet-i vücuda dahi kail olmazlardı.
Bir şahsın, kendi izi bulunup devam ettiği süre; hiç bir şekilde kendisini Hak olarak göremez. Eğer kendinden bir eser kalmadığını zannederse, bu dahi, kendi görüşünün kusurlu oluşundandır.
İKİNCİ TAİFE her nekadar başlangıçta bu mertebeleri ayırd eder ve onları:
— LÂ (yoktur)..
Cümlesi altına alıp nefyederlerse de; lâkin onların varlık bakiyelerinden bir parça kalır. Yani: İkinci olarak.. Bu dahi, zillıyet ve asalet vasıtası ile olur. Zira, zıllın rütbe taalluku ve bunun dahi asılla olan irtibatı cidden kuvvetlidir. Bu nisbet dahi, onların nazarından gitmiş değildir.
BİRİNCİ TAİFE, bütün mümkin mertebelerini, vacipten hakiki manada ayırd etmişlerdir. Bunu da, kemal manası ile, Hatem'ür-risalet Hazretlerine münasebet ve mütabaat vasıtası ile yapmışlardır. Ona salâtların en tamamı, tahiyyatın ekmeli!.
Ve., bu taife, evvel emirde:
— LÂ (yoktur)..
Kelimesi ile, her şeyi nefyetmişlerdir. Mümkinde, vacip için asla bir münasebet görmemişlerdir. Hiç bir şeyin nisbetini dahi asla bir isbata girmemişlerdir. Kendi nefislerini dahi, aciz mahluktan başka bir şey olarak kabul etmemişlerdir; noksan sıfatlardan münezzeh Hakkı dahi, kendilerinin yaratıcısı ve Mevlâsı olarak itikad etmişlerdir. Bir şahsın, kendisini; Mevlâsının aynı veya onun gölgesi kabul etmesi, cidden bu büyüklere giran gelmiştir.
Toprak nere, Rablar Rabı nere?.
Bu büyükler, eşyayı severler; ama Hakkın yarattığı oldukları için.. İşbu sebepten eşya, onların nazarında sevimli gelmektedir. Yani: Âlem ve kendi fiilleri Sübhan Hakkın yarattığı sanatı, fullerinin, iradesinin, kudretinin eseri olması haysiyetinden, eşyaya tam olarak boyun eğip teslim olurlar.. Şeriatın gereği iş hariç; onların fiillerini inkâra kalkmazlar.
İnkıyaddan, mahabbetten bu çeşidi, tevhid erbabı için hâsıl olur. Bunun sebebi dahi; eşyayı Hakkın sıfatlarının mazharı olarak itikad etmeleridir. Belki de aynı itikad etmeleridir.
Hatta anlatılan inkıyad, teslim ve mahabbet nev'i; mücerred manada eşyayı Hakkın mahluku ve sanatı görmeleri ile dahi hâsıl olur.
Bir mısra:
Hele bir bakınız, iki yol arasındaki farka..
Sevilen mahbubun kendisi ve aynı, mümkündür ki: Sevmeyi gerektiren en küçük bir şeyle sevile.. Ama, mahlukatı, masnuatı ve kulları için bir muhabbet alakası duymak mümkün değildir. Böyle bir şey olursa.. Mahbub Zat'ın mahabbeti kemale ermeden sevilmiş olur.
Bu taife-i aliyye için; velâyet makamının nihayeti olan kulluk makamından bol haz vardır.
Bu asfiya kulların hal itibarı ile sıhhatına hangi delil daha tam olur ki: Keşifleri, Kur'an'a, Resulullah'ın sünnetine, şeriatın zahirine uygundur. O kadar ki: Şeriatın zahirine kıl kadar aykırı düşmemiştir.
Allahım, bizi onları sevenlerden ve onlara tabı olanlardan eyle.
Muhammed Mustafa hürmetine.. Allah-ü Taâlâ, ona ve âline salât selâm ve bereketler ihsan eylesin..
***
Bu satırların yazarı Derviş önceleri vahdet-i vücuda inanıyordu. Çocukluk zamanında bu tevhidin ilmi kendisine hâsıl olmuştu. Her nekadar kendisinde hal yok idiyse de, yakin mertebesine ulaşmıştı.
Bu tarikata girdikten sonra, önce kendisine hal olarak tevhid yolu açıldı.
Bu makamın mertebelerinde bir müddet seyretti. Bu makama uygun olarak, kendisine bol ilimlerin feyzi geldi.
Vahdet-i vücud erbabına müşkilleri ve gelen varidatın hepsi kendisine açıldı. Onların halletme yolu dahi feyz olarak geldi.
Aradan bir müddet geçtikten sonra, bu Derviş'e bir başka bağlılık ağır bastı; vahdet-i vücudda durakladı. Yani: O bağlılığın ağır basması sonunda; vahdet-i vücud vakıaya mutabık düşüp düşmediği üzerinde..
Ancak, bu duraklama, hüsn-ü zan yollu oldu: inkâr yollu değil..
Bu duraklama ile bir müddet kaldıktan sonra, iş inkâra gitti. Kendisine ilham olundu ki:
— Bu makam, makam-ı süflidir. Makam-ı zillıyet üzerine terakki etmek gerekir.
Ne var ki, bu inkâr arzu ile olmadı; büyük meşayihin orada kaim olması dolayısı ile, o makamdan ayrılmaya da razı olmadı.
Zillıyet makamına ulaştıktan sonra; kendisini ve sair âlemi zil (gölge) olarak buldu. İkinci taifenin kail olduğu mana da buydu. Bunun üzerine, buradan ayrılmak istemedi. Zira, sanıyordu ki: Kemal vahdet-i vücud ve bu yeni erdiği makamdadır. Yani: Zıllıyette.. Umumî manada bunlarla münasebet kurmaktadır.
Sonra..
Kendisini bu makamdan yükselttiler. Hem de itifakla.. Tam manası ile inayet, sonsuz lütuf olarak âlâsına çıkardılar. Kulluk makamına ulaştırdılar.
İşte o zamandır ki, bu makamın kemali zahir oldu. Yüksekliği belli oldu. Bunun üzerine, alt makamlardan tevbe ve istiğfar etmeye başladı.
Eğer bu Derviş'i bu yola koymasalardı; bazısı bazısının üstünde bulunan makamlar zahir olmazdı. Bu son makama terakkisini dahi bulunduğu makamdan oraya bir iniş zannederdi.. Çünkü, kendine göre, vahdet-i vücud makamından daha yüksek bir makam yoktu.
Allah Hakkı hak kılar ve bu yola hidayet veren odur.
***
Şunun da bilinmesi lâzım gelir ki:
Mektuplarda ve risalelerde, değişik mahiyetteki ilimlerin ve maarifin bu Derviş'ten; hatta bütün saliklerden gelmesi anlatılan değişik makamların mahsulüdür.
Çünkü: Her makamın kendine has ilimleri ve elde edilecek marifetleri vardır.
Her halin dahi söylenecek kıyl ü kali vardır.
Durum anlatıldığı gibi olunca; ilimlerde birbirini atma durumu olmadığı gibi, aralarında tenakuz dahi yoktur. Bunların misali, şer'î hükümlerin neshi gibidir.
Aralarında temyiz yapmaya çalışanlardan olma..
Allah-ü Teâlâ efendimiz Muhammed'e ve onun âline salât ve selâm eylesin.RABBANÎ MEKTUB - 160
(Abdulkadir AKÇİÇEK Tercumesi)
160. MEKTUP
MEVZUU : Tarikat meşayihinin üç taife olduğunun beyanı ve bunlardan her birine ait hallerin kemali ve noksanı ile şerhi..
***
NOT : İMAMI RABBANİ Hz. bu mektubu, Yar Muhammed Bedahşî Talikanî'ye yazmıştır.
***
Bilesin ki,
Tarikat meşayihi üç taifedir. Allah sırlarının kudsiyetini artırsın.
BÎRİNCÎ TAİFE:
Bu taife şu manaya kaildirler: Bu âlem, Yüce Hakkın yaratması ile hariçte mevcuttur. Noksan, ve kemal olarak bu âlemde her ne var ise.. bunlar dahi, noksan sıfatlardan münezzeh olan Hakkın yaratması ile olmaktadır.
Bunlar, kendilerini bir kalıptan ibaret bilirler. Ve bu kalıbı dahi, Sübhan Hak'tan görürler.
Bunlar yokluk denizinde boğulmuşlardır. (Yani: Adem..) Ne kendilerinden, ne de âlemden haberleri vardır.
Bunların misali, bir şahsın misalidir ki: Elbisesi yoktur. Emanet yoldan, bir başka şahsın elbisesini giymiştir. O giydiğinin emanet olduğunu bilir ve bu emanet olduğu manada bilgi kendisinde ağır basar.. O kadar ki, bu elbiseyi esas sahibinin elinde görür; kendisini de çıplak sanır..
Misali üstte anlatılan şahıs, şuursuzluktan ve sekir halinden çıktığı ve ayıklığa, şuura vardığı; fenadan sonra bekaya ulaştığı zaman, elbiseyi kendi üzerinde bulsa dahi, yakinen bilir ki: Bu elbise başkasınındır. Zira bu andaki fena, ilim içine derc edilmiştir. Elbise ile olan hiç bir alâka artık baki kalmaz..
Yukarıda anlatılan hal: Kendisinde bulunan vasıfları ve kemalâtı; emanet bir elbise gibi gören kimsenin halidir. Ama o kimse görür ki, bu emanet elbise yalnız vehimdedir. Hariçte böyle bir elbise yoktur. Belki o, kendisinde emanettir. Bu hal, onda o kadar ağır basar ki, hiç bir şekilde elbise görmez. Hatta kendi nefsini çıplak görür. Ancak, ayılıp da, sağlığım bulduktan sonra, yine o elbiseyi kendisi ile bulur.
Lâkin bu birinci şahsın fenası pek tamam olup onun üzerine tertib edilen beka ise ekmeldir. Bu mana inşaallah daha sonra açıklanacaktır.
Aynı şekilde bu büyükler; gayetle tenzih yoluna gider ve bu âleme nisbet edilen şeylerden hiç birini Hakka karşı sabit görmezler. Hemen bütün nisbetleri ondan alırlar; ayniyet ve cüz'iyet şöyle dursun. Rübubiyet, ubudiyet, saniiyet, masnuiyet nisbetleri hariç; o gibi nisbetlerden yana Hakkın şanı yücedir. Bazan olur ki, halin ağır basması ile, bu son anlatılan nisbetlerden dahi geçerler.. İşte o zaman, hakikî beka ile şerefyab olurlar ki, o zaman kendilerinde; zatî tecellilere kabiliyet ve sonsuz tecellilere mazhariyet hâsıl olur..
***
İKİNCİ TAİFE: Bu taife der ki:
— Bu âlem, noksan sıfatlardan münezeh olan Allah'ın gölgesidir.
Ama bunlar şuna da kail olmuşlardır:
— Bu âlemin vücudu hariçte, zıllıyet (Yani: Gölge) yolu ile olup asalet yolu ile değildir. Ve bu âlemin vücudu dahi Hakkın vücudu ile kaimdir. Zira, zillin kıyamı asılla olur.
Meselâ: Bir şahsın gölgesi uzar. O şahıs dahi, bütün kudreti ile, zatının kemalâtı o gölgede çıkar. İlim, kudret, irade, lezzet ve daha başkaları.. Hatta o gölge bu hali ile ateşe atılsa, bundan acı duyar. Ama örf ve akıl olarak şöyle denemez:
— Bu gölgenin sahibi şahıs, aynı şekilde acı duyar..
Kaldı ki, üçüncü anlatılacak taife böyle der..
İşte yukarıda anlatılan kıyasa göre: Mahlukattan sudur eden tüm kötü fiillere:
— Bunlar, Hakkın fiilidir.
Denemez. Tıpkı bir gölgenin kendi iradesi ile hareket ettiği zaman:
— O şahıs hareket etti..
Denemeyeceği gibi.. Bu manada ancak şöyle denebilir:
— Bu, onun kudretinin ve iradesinin eseridir. Yani: Mahluku..
Bu manada mukarrer olan durum şudur: Kötüyü yaratmak kötü değil; ancak kötü olan, onu kötü fiil haline çalışıp getirmektir.
***
ÜÇÜNCÜ TAİFE:
Bunlar, vahdet-i vücuda kail olmuşlardır. Yani: Hariçte bir mevcut vardır. Bu tek mevcud ise.. Sübhan Hak'tır.. Hariçte bu âlem için, ilmî bir sübuttan başka taHakkuk eden bir şey yoktur.
Bunlar derler ki:
— Ayan (yani: tayin edilip göze gelen bu varlıklar) hiç bir şekilde varlık kokusunu almamışlardır.
Bu taife, her nekadar:
— Bu âlem, Hakkın gölgesidir.
Demişlerse de, ayrıca şunu da derler:
— Onun gölgelik varlığı, ancak hiç mertebesindedir. Ama işin aslında ve hariçte sırf madumdur. Yani: Yoktur.
Bu taife yine der ki:
— Noksan sıfatlardan münezzeh olan Hak, vücub ve imkân sıfatları ile muttasıftır.
Bundan başka tenezzülat mertebesi de tesbit edip derler ki:
- Tek zatın bir sıfata bölünmesi, her mertebede olup o mertebenin lâyık olduğu şekildedir.
Bu taife, lezzet almayı ve elem çekmeyi de sabit görürler. Ama, zatla değil. Bu hisse dayalı mevhum gölgelerin perdesinde..
İşbu anlatılan mana, şer'an ve aklen çeşitli mahzurlar meydana getirir. Bu manayı cevaplandırırken de, çok hile yollarına sapmış ve akıldan uzak teklifler yapmışlardır.
Bu son anlatılan taife: Her nekadar vâsıl olmuş kâmil zatlar ise de; haliyle vusulün ve kemalin değişik derecelerine göre., lâkin bunların kelâmı halkı dalâlete ve ilhada sürükler.. Sözde ittihada gidilerek, halkı zındıklığa atar.
***
BİRİNCİ TAİFE olarak anlatılan zümre, kemal ve tamam olma bakımından tam manası ile ileridir. Onların sözleri dahi, Kur'an'a ve Resulûllah'ın yoluna uygundur. Selâmet oluşu ve uygunluğu dahi açıktır.
Amma etemmiyet ve ekmeliyet ciheti, bazı manalara mebnidir. Meselâ: Vücud-u insani'nin bazı mertebelerinde, mebde ile müşabeheti vardır. Gayet letafet ve tecerrüd derecesinde onun tam bir münasebeti vardır. Meselâ: Hafi ve ahfa gibi..
Sırra dayalı fena halinin varlığı ile, baştan bu mertebenin temyizini yapmaya güçleri yetmeyenler, bir kelime ile:
— LÂ (Yoktur)..
Diyerek onları mefyederler. Hatta bu mebde işi onlara göre karışık ve birbirine benzer bir hal alır.. O zaman kendilerini H a k k olarak bulurlar. Yani: Hakkın aynı.. Bunun için de derler ki:
— Hariçte yalnız Sübhan Hak vardır. Asla bizim varlığımız yoktur.
Ama, haricî eserlerin sayısının artması taHakkuk edince, zarurî olarak, ilmî sübuta kail olurlar. İşbu mana icabı olarak derler ki:
— A'yan, varlıkla yokluk arasındaki berzahlardır.
Ancak, işin mebdeinde; mahlukata ait bazı varlıkların mertebelerini ayırd edemedikleri için, varlığın vücuduna kail olmayıp berzahiyetini açıkladılar. Vacib için olanı, mümkin için sabit gördüler. Anlayamadılar ki: isbat ettikleri şey, işin aslında mümkinin levazimi arasındadır; ama vacibe benzer. İsterse surette ve isimde olsun.
Eğer anlatılan durumu ayırd edip. mümkinle vacibin arasında bir temyiz yapabilselerdi; ama tam olarak: Âlemin Sübhan Hak'la ittihadına ve aynı oluşuna kail olmazlardı. Hatta, bu âlemi Hak'tan ayrı olarak görürlerdi. Vahdet-i vücuda dahi kail olmazlardı.
Bir şahsın, kendi izi bulunup devam ettiği süre; hiç bir şekilde kendisini Hak olarak göremez. Eğer kendinden bir eser kalmadığını zannederse, bu dahi, kendi görüşünün kusurlu oluşundandır.
İKİNCİ TAİFE her nekadar başlangıçta bu mertebeleri ayırd eder ve onları:
— LÂ (yoktur)..
Cümlesi altına alıp nefyederlerse de; lâkin onların varlık bakiyelerinden bir parça kalır. Yani: İkinci olarak.. Bu dahi, zillıyet ve asalet vasıtası ile olur. Zira, zıllın rütbe taalluku ve bunun dahi asılla olan irtibatı cidden kuvvetlidir. Bu nisbet dahi, onların nazarından gitmiş değildir.
BİRİNCİ TAİFE, bütün mümkin mertebelerini, vacipten hakiki manada ayırd etmişlerdir. Bunu da, kemal manası ile, Hatem'ür-risalet Hazretlerine münasebet ve mütabaat vasıtası ile yapmışlardır. Ona salâtların en tamamı, tahiyyatın ekmeli!.
Ve., bu taife, evvel emirde:
— LÂ (yoktur)..
Kelimesi ile, her şeyi nefyetmişlerdir. Mümkinde, vacip için asla bir münasebet görmemişlerdir. Hiç bir şeyin nisbetini dahi asla bir isbata girmemişlerdir. Kendi nefislerini dahi, aciz mahluktan başka bir şey olarak kabul etmemişlerdir; noksan sıfatlardan münezzeh Hakkı dahi, kendilerinin yaratıcısı ve Mevlâsı olarak itikad etmişlerdir. Bir şahsın, kendisini; Mevlâsının aynı veya onun gölgesi kabul etmesi, cidden bu büyüklere giran gelmiştir.
Toprak nere, Rablar Rabı nere?.
Bu büyükler, eşyayı severler; ama Hakkın yarattığı oldukları için.. İşbu sebepten eşya, onların nazarında sevimli gelmektedir. Yani: Âlem ve kendi fiilleri Sübhan Hakkın yarattığı sanatı, fullerinin, iradesinin, kudretinin eseri olması haysiyetinden, eşyaya tam olarak boyun eğip teslim olurlar.. Şeriatın gereği iş hariç; onların fiillerini inkâra kalkmazlar.
İnkıyaddan, mahabbetten bu çeşidi, tevhid erbabı için hâsıl olur. Bunun sebebi dahi; eşyayı Hakkın sıfatlarının mazharı olarak itikad etmeleridir. Belki de aynı itikad etmeleridir.
Hatta anlatılan inkıyad, teslim ve mahabbet nev'i; mücerred manada eşyayı Hakkın mahluku ve sanatı görmeleri ile dahi hâsıl olur.
Bir mısra:
Hele bir bakınız, iki yol arasındaki farka..
Sevilen mahbubun kendisi ve aynı, mümkündür ki: Sevmeyi gerektiren en küçük bir şeyle sevile.. Ama, mahlukatı, masnuatı ve kulları için bir muhabbet alakası duymak mümkün değildir. Böyle bir şey olursa.. Mahbub Zat'ın mahabbeti kemale ermeden sevilmiş olur.
Bu taife-i aliyye için; velâyet makamının nihayeti olan kulluk makamından bol haz vardır.
Bu asfiya kulların hal itibarı ile sıhhatına hangi delil daha tam olur ki: Keşifleri, Kur'an'a, Resulullah'ın sünnetine, şeriatın zahirine uygundur. O kadar ki: Şeriatın zahirine kıl kadar aykırı düşmemiştir.
Allahım, bizi onları sevenlerden ve onlara tabı olanlardan eyle.
Muhammed Mustafa hürmetine.. Allah-ü Taâlâ, ona ve âline salât selâm ve bereketler ihsan eylesin..
***
Bu satırların yazarı Derviş önceleri vahdet-i vücuda inanıyordu. Çocukluk zamanında bu tevhidin ilmi kendisine hâsıl olmuştu. Her nekadar kendisinde hal yok idiyse de, yakin mertebesine ulaşmıştı.
Bu tarikata girdikten sonra, önce kendisine hal olarak tevhid yolu açıldı.
Bu makamın mertebelerinde bir müddet seyretti. Bu makama uygun olarak, kendisine bol ilimlerin feyzi geldi.
Vahdet-i vücud erbabına müşkilleri ve gelen varidatın hepsi kendisine açıldı. Onların halletme yolu dahi feyz olarak geldi.
Aradan bir müddet geçtikten sonra, bu Derviş'e bir başka bağlılık ağır bastı; vahdet-i vücudda durakladı. Yani: O bağlılığın ağır basması sonunda; vahdet-i vücud vakıaya mutabık düşüp düşmediği üzerinde..
Ancak, bu duraklama, hüsn-ü zan yollu oldu: inkâr yollu değil..
Bu duraklama ile bir müddet kaldıktan sonra, iş inkâra gitti. Kendisine ilham olundu ki:
— Bu makam, makam-ı süflidir. Makam-ı zillıyet üzerine terakki etmek gerekir.
Ne var ki, bu inkâr arzu ile olmadı; büyük meşayihin orada kaim olması dolayısı ile, o makamdan ayrılmaya da razı olmadı.
Zillıyet makamına ulaştıktan sonra; kendisini ve sair âlemi zil (gölge) olarak buldu. İkinci taifenin kail olduğu mana da buydu. Bunun üzerine, buradan ayrılmak istemedi. Zira, sanıyordu ki: Kemal vahdet-i vücud ve bu yeni erdiği makamdadır. Yani: Zıllıyette.. Umumî manada bunlarla münasebet kurmaktadır.
Sonra..
Kendisini bu makamdan yükselttiler. Hem de itifakla.. Tam manası ile inayet, sonsuz lütuf olarak âlâsına çıkardılar. Kulluk makamına ulaştırdılar.
İşte o zamandır ki, bu makamın kemali zahir oldu. Yüksekliği belli oldu. Bunun üzerine, alt makamlardan tevbe ve istiğfar etmeye başladı.
Eğer bu Derviş'i bu yola koymasalardı; bazısı bazısının üstünde bulunan makamlar zahir olmazdı. Bu son makama terakkisini dahi bulunduğu makamdan oraya bir iniş zannederdi.. Çünkü, kendine göre, vahdet-i vücud makamından daha yüksek bir makam yoktu.
Allah Hakkı hak kılar ve bu yola hidayet veren odur.
***
Şunun da bilinmesi lâzım gelir ki:
Mektuplarda ve risalelerde, değişik mahiyetteki ilimlerin ve maarifin bu Derviş'ten; hatta bütün saliklerden gelmesi anlatılan değişik makamların mahsulüdür.
Çünkü: Her makamın kendine has ilimleri ve elde edilecek marifetleri vardır.
Her halin dahi söylenecek kıyl ü kali vardır.
Durum anlatıldığı gibi olunca; ilimlerde birbirini atma durumu olmadığı gibi, aralarında tenakuz dahi yoktur. Bunların misali, şer'î hükümlerin neshi gibidir.
Aralarında temyiz yapmaya çalışanlardan olma..
Allah-ü Teâlâ efendimiz Muhammed'e ve onun âline salât ve selâm eylesin.
