Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem, kişiyi satın aldığı yiyecek maddesini tesellüm edinceye kadar başka bir müşteriye satmaktan nehyettiği rivâyet edilmiştir. (Hadîsin Tâbiî râvîsi Tâvus tarafından) İbn-i Abbâs`a: - Böyle bir beyi`den nehyin sebebi nedir? diye sorulmuş, o da: - Müşterinin aldığı her hangi bir gıdâ maddesini kabz ve nakl etmeden başkasına satması, parayı para ile satmak demektir. Halbuki ortada mâl-i müşterânın edâsı te`hîr edilmiştir, diye cevab vermiştir.

Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem`in: [Altunu altun ile bey`-ü tebdîl ribâdır. Meğer ki (tarafeynden biri diğerine:) ha al!, (o da öbirisine:) ha ver! diye (rek yeden bi-yed peşin verip almış olalar). Buğdayı buğdayla tebdil de ribâdır. Meğer ki (tarafeyn yekdiğerine:) ha al, ha ver! diye (rek tekabüzle peşin ola). Hurmayı hurma ile bey` de ribâdır. Meğer ki: ha al, ha ver! denile] buyurduğunu haber verdiği rivâyet olunmuştur.

Şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem, şehrîyi, (ihtikâr va`diyle) bedevî malını satmaktan nehyederdi ve müşteri kandırıp kızıştırmayınız, buyurdu. Yine Resûlullah: "Hiç bir kimse (din ve toprak) kardeşinin bey`i üzerine bey` etmez. Kardeşinin hıtbesi üzerine tâlib-i nikâh da olmaz. (Afîf) hiç bir kadın da (din ve toprak) kardeşi bir kadının çanağındaki ni`meti kendi kabına doldurmak için talâkını istemez!" (buyurdu).

Rivâyet olunduğuna göre (Benû Azre`den Ebû Mezkûr nâmında) bir Sahâbî (ben öldükten sonra hürsün! diye) Müdebber olarak (Ya`kub ismindeki) kölesini âzâd etmişti. Sonra Ebû Mezkûr (fakir düştü, bu kölenin bedeline) muhtac oldu. Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem de bu köleyi alıp: - Bunu benden kim satın almak ister, di (ye müzâyedeye arz et) di. (Müzâyede netîcesinde) Nüaym İbn-i Abdillah onu şöyle şöyle dirhemle satın aldı. Resûl-i Ekrem de kölenin bedelini Ebû Mezkûr`e: - (Bu para daha ziyâde senin hakkındır; Allah bundan müstağnîdir, diyerek) verdi.

Rivâyet olunduğuna göre, Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem "Habelü`l-habele"yi (yâni gebe devenin dişi doğan yavrusunun hamlini) satmaktan nehiy buyurmuştur. Câhiliyet halkı (arasın) da (âkıbeti meçhul) böyle bir beyi` (şekli) vardı; (garerle mal alır, satarlardı.) Herkes (meselâ) bir deveyi (veyâ her hangi bir malı), gebe bir devenin doğurmasına, sonra bu doğan dişi yavru da (hâmil olup) karnındaki cenîni doğurmasına ta`lîkan mal alıp satardı.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in: [Her kim sütü sağılmayıp göğsünde biriktirilen koyunu iştirâ` edip sağar (da hiyleye vâkıf olur) sa (müşteri muhayyerdir:) bu hâle râzı olursa koyunu alıkoyar, râzı olmazsa (reddeder..) Koyunu sağması (mukabili) nde bir sâ` da hurma verir] buyurdu, dediği rivâyet edilmiştir.

Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem`in şöyle buyurduğunu işittim, dediği rivâyet edilmiştir. Bir câriye zinâ eder de zinâ ettiği (beyyine ile veyâ gebelikle, yâhud da ikrâr ile) tebeyyün ederse, efendisi onu celd edip kamçılasın, fakat kavlen levm edip ayıblamasın! Sonra yine zinâ ederse, efendisi onu (yine) kamçı ile döğsün, fakat ayıbını yüzüne vurup ezâ etmesin! Sonra bu câriye üçüncü bir zinâ daha ederse efendisi onu (ayıbını beyân ederek) kıldan (ma`mûl) bir ip (pahası) le bile olas (istihbâben) satsın!

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in: [Alıcılar (metâ) râkiblerini (ve hâmillerini pazar hâricinde) karşıla (yıp iştirâ ede) mezler. Hiç bir şehrî de bedevî hisâbına (malını) satamaz] dediği rivâyet edilmiştir. (Tâbiî râvî Tâvûs tarafından) İbn-i Abbâs`a: - Şehrî, Bedevî hisâbına malını satamaz, kavlinin ma`nâsı nedir? diye sorulmuş da, İbn-i Abbâs: - Şehrî, bedevîye simsarlık edemez! diye cevâb vermiştir.

Rivâyet olunduğuna göre Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem: "Bir metâı ba`zınızın bey` etmesi üzerine diğer ba`zınız bunu beyi` edemez. Siz, (rükbânın pazara getirdiği) satılık eşyâyı da pazara getirilinceye kadar (yolda) karşılayamazsınız!" buyurmuştur.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in Müzâbeneden nehiy buyurduğu ve (İbn-i Ömer`in) Müzâbene, yaş hurmayı (ağacında) ölçekle (tahmîn ederek) kuru hurma ile satmaktır. Kuru üzümü de yaş üzümle (yine böyle tahmînî) ölçekle satmaktır (dediği) rivâyet edilmiştir.

Şöyle rivâyet edilmiştir: (Bir kere) İbn-i Evs yüz dînârının (dirhemle) tebdîl etmek istemişti. Müşârün-ileyh diyor ki: Talha İbn-i Ubeydillah (tebdîl için) beni çağırdı. Bey`-ü şirâ husûsunu görüşüp kararlaştırdık; hattâ benden paraları taleb etti. Ve altunları elinde evirip çevirerek aldı. Sonra: kesedârık Gabe (dedir, ora) dan gelene kadar (biraz sabret!) dedi. Ömer radiya`llahu anh Talha`nın bu sözünü işitmişti. Bunun üzerine müşârün-ileyh (bana): - Vallahi sen bu altunların ivâzını almadıkça bu meclis-i akidden bir tarafa ayrılma! (Çünkü) Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem: altunu altun ile bey`i (herhalde) ribâdır. Meğer ki, (tarafeynden biri:) ha (al, öbiri de:) ha (ver! diye mecliste teâtî ederler) buyurdu, dedi. (Müellif Zebîdî diyor ki:) Ömer radiya`llahu anh`in bu hadîsinin alt tarafını yukarıda zikrettik ve geçti.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu, dediği rivâyet edilmiştir: (Sikkeli, sikkesiz) altunu altun ile bey` etmeyiniz!. Meğer ki ikisi müsâvî (mikdarda) ola. (Yine sikkeli, sikkesiz) gümüşü gümüş ile de bey` etmeyiniz!. Meğer ki, ikisi müsâvî ola. Altunu gümüş ile, gümüşü de altun ile (mütefâdıl veya mütesâvî) nasıl isterseniz (peşin olarak) öyle bey` ediniz!

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir: Altunu altun ile bey` etmeyiniz, ancak bunlardan bâzısını bâzısına ziyâde etmiyerek misli mislien (müsâvî sûrette) bey` ediniz!. Gümüşü gümüşle de bey` etmeyiniz, ancak bunlardan bâzısına ziyâde etmiyerek misli misline (müsâvî sûrette) bey` ediniz! Bunlardan müeccel olanı da müaccel ile bey` etmeyiniz.

Şöyle rivâyet edilmiştir: (Bir kere) Ebû Saîd-i Hudrî altunu altun ile, gümüşü de gümüş ile (ziyâdesiz bey` edilir) demişti de (bunu işitenlerden Ebû Sâlih tarafından) Ebû Saîd`e: - İbn-i Abbâs böyle söylemiyor. (O mütefâdıleynde ribâ vardır, demiyor da ribâyı yalnız nesîeye kasrediyor) denilmiş. Ebû Saîd de: - Ben İbn-i Abbâs`a (mülâkî olup bunu sordum ve) dedim ki: (ribânın veresiye muâmeleye munhasır olduğunu) Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem`den mi işittin, yoksa Kitâbu`llah`da böyle bir hüküm mü buldun? dedim. İbn-i Abbâs cevâben: - Ne onu, ne de bunu ben söylemem. Çünkü siz (kudemâ-yı Ashâbdansınız,) Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`i benden iyi bilirsiniz. (Kitâbu`llah`da da böyle bir hüküm bulmuş değilim). Şu kadar ki, bana Üsâme (İbn-i Zeyd,) Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem`in: ribâ (tefâdulda değil,) ancak veresiyede cârîdir, buyurduğunu haber verdi, dedi.

Rivâyet olunduğuna göre (Ebû Minhal Yesâr İbn-i Selâme) Berâ` ile Zedyd`e (bey`-i) sarf (ın hükmün) den sormuş da: bunlardan her biri diğeri hakkında: o benden hayırlıdır (, daha iyi bilir) diyerek her ikisi de: - Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem va`deye muallâk olarak altunu gümüş ile satmaktan nehyetti, diye cevab vermişler.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in: yaş meyvayı (yenilmeğe) sâlih olduğu (kızarmak, sararmak sûretiyle) zâhir olana kadar (ağacı üstünde) satmayınız!. Yaş hurmayı da kuru hurma ile tebdîl etmeyiniz!, buyurduğu rivâyet edilmiştir. (Yine) Abdullah İbn-i Ömer Zeyd İbn-i Sâbit`in: [Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem böyle yaş hurmanın, kurusiyle tebdîlini nehyettikten sonra ariyyenin (muayyen bir ağaçtaki yaş hurmanın yerdeki) yaş veya kuru hurma ile tebdîline müsâade buyurdu. Bundan mâadâsına müsâade buyurmadı] diye haber verdiğini söylemiştir.

Şöyle rivâyet edilmiştir: Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem: Salâhı zâhir oluncaya dek (ağaç üstündeki) yaş meyvayı satmağı nehyetti. Ve bu yaş meyva ancak dînâr ile, dirhem ile (, ticâret metâı ile) satılır. Yalnız arâyâ müstesnâdır, (o, yaş veya kuru hurma ile satılabilir,) buyurdu, demiştir.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in Arâyâ bey`inde beş vesk, yâhud beş veskten az mikdâra müsâade buyurduğu rivâyet edilmiştir.

Şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem zamânında bâzı kimseler (henüz idrâk etmiyen) yaş hurmaları (ağaç üstünde tahmîn ederek) alırlar, satarlardı. Mahsul kesilip toplanıp da istîfâ-yı hukuk edildiği sırada müşteri: mahsûle duman dokundu, hastalık geldi, ermeden bozulup döküldü, (hulâsa,) âfât ârız oldu, diyerek türlü bahânelerle da`vâ ve muhâseme ederlerdi. Bunun üzerine Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem: - Mâdemki, siz idrâk etmedik mahsûlün mübâyeasını bırakmıyarak muhâsamaya ma`rûz olursunuz, bir daha hurma (ve meyva) yı (ağaç üstünde) salâhı zâhir oluncaya kadar alıp satmayınız!, buyurdu. (Zeyd İbn-i Sâbit devamla:) Resûl-i Ekrem`in bu nehyi, meşveret mâhiyetinde idi. Bununla halk arasındaki bu nevî alım satım yüzünden zuhûr eden husûmetin çokluğuna işâret buyurmuştu, (diyor).

"Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem meyva teşakkuha (yâni koruğu renklenmeğe) başlamadıkça bunu satmaktan nehiy buyurdu" dediği rivâyet edilmiştir. (Hadîsin râvîlerinden Süleym tarafından şeyhi Saîd İbn-i Minâ`ya): - Meyva nasıl teşakkuh eder? diye sorulmuş. O da: - Meyva (nev`ine göre) kızarmağa, sararmağa başlar (ve böylece) onun yenilmek devri hulûl eder, diye cevab vermiştir.

"Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem hurma koruğunun izhâ (denilen alacalanma) devrine kadar hurma satışını nehyetti" dediği rivâyet edilmiştir. Resûl-i Ekrem`e: - (Yâ Resûla`llah!) hurma, izhâ devrini nasıl idrâk eder? diye sorulmuş. Resûlullah: - Kızarınca, diye cevab vermiş. Sonra (Resûlullah devamla): - Haydi bana söyle bakayım! Allah, (mevsimsiz satılan bu) hurma (ile intifâ`) dan (bir âfetle müşteriyi) mahrûm ettiği zaman sizin biriniz (bu) kardeşinin malını ne hakla alacaktır! buyurmuştur.

Şöyle rivâyet edilmiştir: Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem (Ashâb`dan) birisini Hayber`e harac âmili ta`yîn buyurdu. Sonra bu zât Hayber`den Cenib (denilen en iyi cins) hurma ile geldi. Resûlulllah salla`llahu aleyhi ve sellem buna: - Hayber`in bütün hurmaları böyle midir? diye sordu. O Sahâbî: - Vallahi hepsi böyle değildir yâ Resûla`llah! Biz bu a`lâ hurmadan bir sâ`ı, (âdî hurmanın) iki sâ`ı ile, yine (bu iyi hurmadan) iki sâ`ı üç sâ` (âdî) hurma ile ahz-ü tebdîl ederiz, dedi. Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem: - Böyle yapma!, Âdî hurmayı para ile sat!. Sonra (bu) para ile Cenîb (nev`i hurma) al! buyurdu.

"Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem Mühâkaleden, Muhâdaradan, Mülâmeseden, Münâbezeden, Müzâbeneden nehiy buyurdu", dediği rivâyet edilmiştir.

Şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Muâviye`nin vâlidesi Hind radiya`llahu anhâ Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`e: - (Zevcim) Ebû Süfyân bahîl, harîs bir kimsedir. Bunun malından gizlice almak (ve âileye sarfetmek) de bir günah var mıdır? diye sordu. Resûlullah: - Örfe göre kendine ve çocuklarına yetişen mikdar al! buyurdu.

"Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem şüf`a, taksîm olunmamış her (akar olan) malda (cârî) dir. Hudud konup da yollar ta`yîn edildiği zaman şüf`a yoktur".

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in şöyle hikâye buyurduğu rivâyet edilmiştir: İbrâhim aleyhi`s-selâm (bir kere refîkası) Sâre ile sefer etmiş de onunla bir şehre gelmişti. Orada mülûkten bir Melîk, yâhud Cebâbireden bir mütegallib hükümrân idi. Bu zâlime: - İbrâhîm, en güzel kadınlardan bir kadınla (şehre) dâhil oldu, diye bildirildi. Melik: -Yâ İbrâhîm! Yanındaki kadın neyindir? diye haber gönderdi. İbrâhîm: - (Din kardeşi) hemşîremdir, diye cevab verdi. Sonra İbrâhîm dönüp Sâre`nin yanına geldi. Ve: - Sakın sözümü tekzîb etme!; Ben bunlara seni kız kardeşimdir, dedim. Allah`a yemîn ederim ki: yer yüzünde (bizim îmân ettiğimiz esaslara) benden, senden başka îmân eden hiç bir kişi yoktur, buyurdu. Ve Hazret-i Halîl Sâre`yi Melîk`e gönderdi. (Saraya varınca) Melîk Sâre`ye kıyâm etti. Sâre de hemen abdest alıp namaza durdu. (Namazı müteâkib:) - Yâ Rab, ben Sana ve Sen`in Peygamberine îmân ettimse, ben kadınlığımı zevcimden başkasına karşı ebedî muhâfaza eyledimse, benim üzerime şu kâfiri musallat etme! diye duâ etti. Herifin derhal nefesi boğuldu. Horlamağa, hattâ ayağiyle yere vurup deprenmeğe başladı. Ebû Hüreyre (devamla) demiştir ki, Sâre: - Allah`ım! Eğer bu herif ölürse bunu bu kadın öldürdü denilir, di(ye endîşe göster) di. Bunun üzerine masrû` sar`asından ıtlak edildi. Sonra Melik Sâre`ye (ikinci bir daha taarruza) kalkıştı. O da derhal abdest alıp namaza durdu. Sonra: - Allah`ım!, Ben Sana ve Sen`in Peygamberine îmân ettimse, ben kadınlık şerefimi zevcim müstesnâ olmak üzere herkese karşı sıyânet eyledimse, şu kâfiri üzerime musallat etme! diye duâ etti. Herifin derhal nefesi tıkandı, horlamağa, hattâ ayağiye yere vurup deprenmeğe başladı. Ebû Hüreyre (rivâyetine devâm ederek) demiştir ki, Sâre: - Yâ Rab! Bu herif ölürse bunu bu kadın öldürdü, denilir, di (ye endîşe izhâr eyle) di. Bunun üzerine masrû` sar`asından ikinci, yâhud üçüncü (def`a) da ıtlak edildi. Bunun üzerine Melik saraydaki kurenâsına: - Siz bana (insan değil) muhakkak bir Şeytan göndermişsiniz. Bu kadını İbrâhîm aleyhi`s-selâm`a geri gönderiniz. Hâcer`i de Sâre`ye veriniz! dedi. Müteâkıben Sâre İbrâhîm aleyhi`s-selâm`a dönüp geldi. Ve ona (hikâye-i hâl ederek): - Anladın mı zevcim! Allah kâfiri tezlîl etti. Bir câriyeyi de hizmetçi verdi, dedi.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu, dediği rivâyet edilmiştir: Hayâtım yed(-i kudret) inde olan Allah`a yemîn ederim ki, muhakkak yanında (Îsâ) İbn-i Meryem, Muhammed ümmeti arasında (Muhammedî) bir hâkim-i âdil olarak (gökten yere) inecektir. (O) salîb-i (Nasârâyı) kıracak, hınzîr katl (ini emr) edecek, (Zimmîlerden cizyeyi kaldıracak, mal çoğalacak hattâ kimse mal kabûl etmez olacak.

Rivâyetine göre, İbn-i Abbâs`a bir kimse, gelip: - Ey Ebü`l-Abbas! Benim (vâsıta-i) maîşetim, elimin san`atinden ibârettir. Ben şu tasvirleri yapar (geçinir) im, di(yerek istiftâ et) miş. İbn-i Abbâs da ona: - Ben sana yalnız Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`den işittiğim bir hadîsi hikâye edeceğim. Resûlullah: Her kim bir (zî-rûhun) sûret (ini) tasvîr ederse, Allah bunu o sûrete can verinceye kadar azâb eder. Halbuki musavvir tasvîrine ebedî ruh nefyedemez. (de ebedî azâb olunur,) diye cevab verdi. Bu cevab üzerine ressamcağız şiddetli bir hışıltı ile har har soludu; benzi sarardı. İbn-i Abbâs (acıyarak): - Vay sana yazıklar oldu. Bâri san`atını işlemek zarûretinde isen sana şu ağaç ve kendisinde hayat olmayan her şey`i tasvîr etmeni tavsiye ederim, diye cevab verdi.

Nebî salla`llahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu dediği rivâyet edilmiştir: Azîz ve celîl olan Allah: [Üç (sınıf insan) vardır ki, kıyâmet gününde ben bunların hasmıyım: 1) O kimse ki, bana (mukaddes ismime) yemîn eder de sonra ahdini bozar. 2) Yine bir kimse ki, hür (bir insan)ı köle diye satar da onun pahâsını yer. 3) Öbir kimse de ki, bir işçi tutar, onu çalıştırır da ücretini vermez] buyurmuştur.

Şöyle rivâyet edilmiştir: Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem feth-i Mekke senesi Mekke`de iken: - Allah ve Allah`ın Resûlü şarabın, meytenin hınzîrin, asnâmın bey`ini haram kıldı, buyurdu. Resûl-i Ekrem`e: - Yâ Resûla`llah murdar ölen hayvanın iç yağı hakkında ne buyurulur? Şuhûm-ı meyte ile sefîneler cilâlanır, deriler yağlanır, onunla nâs da (mum yapar) ışıklanır, diye soruldu da Resûlullah: - Hayır, murdar yağı bey` etmeyiniz! Bu bey` haramdır. Bundan sonra Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem bu bey` haramdır, dediği zaman: - Allah Yehûd`a lâ`net etsin! Allah meytenin yağını haram ettiğinde onlar bu yağı erittiler, sattılar da tutarını eklettiler, buyurdu.

Resûlullah salla`llahu aleyhi ve sellem`in kelb pahasından, zinâ kazancından, kehânet ücretinden nehyettiği rivâyet edilmiştir.